مناطق آزاد به‌جای سکوی صادرات، دروازه واردات شده‌اند
مناطق آزاد به‌جای سکوی صادرات، دروازه واردات شده‌اند/ ما از مدل مناطق آزاد در هفت منطقه آزاد فعلی برای محرومیت‌زدایی نتیجه نگرفته‌ایم و دوباره داریم آن را در مورد هشت منطقه دیگر پیاده می‌کنیم
گروه اقتصادی-رجانیوز: برنامه گفتگومحور و چالشی «ثریا» با موضوع «چالش‌های دو برابر شدن تعداد مناطق آزاد در لایحه بودجه» چهارشنبه شب 4 بهمن ماه سال 1396 روی آنتن شبکه یک سیما رفت. با توجه به لایحه پیشنهادی دولت مبنی بر افزایش صد در صدی مناطق آزاد کشور و حضور هشت منطقه آزاد دیگر در جمع مناطقی از این دست چالش‌های ضرورت‌های این امر بررسی می‌شود.
در این برنامه با حضور مرتضی بانک دبیر شورای عالی مناطق آزاد و مشاور رئیس‌جمهور، محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، محسن مقصودی مجری ـ کارشناس و داریوش چیوایی مجری دوم به ارزیابی ضرورت و تأثیر وجود مناطق آزاد در کشور بر اشتغال‌زایی، رونق تولید و افزایش صادرات، جذب سرمایه‌گذاری و... و بررسی تجارب حاصل از هفت منطقه آزاد قبلی پرداخته شد.
در سال 1369 در برنامه اول توسعه ایجاد سه منطقه آزاد چابهار، قشم و کیش در مجلس شورای اسلامی تصویب شدند. در سال 1372 این مناطق با تصویب قانون چگونگی اداره مناطق آزاد رسماً فعالیتشان را آغاز کردند. ده سال بعد تشکیل سه منطقه آزاد ارس، اروند و انزلی و در سال 1389 منطقه آزاد ماکو به عنوان بزرگ‌ترین منطقه آزاد دنیا با بیش از 500 هزار هکتار در مجلس به تصویب رسید. تشکیل دو منطقه آزاد فرودگاه امام و مکران هم تصویب شده‌اند، اما غیر فعال هستند.
از امتیازات، معافیت‌ها و تخفیف‌های اختصاص یافته به مناطق آزاد می‌توان به معافیت از حقوق ورودی، معافیت 20 ساله از مالیات‌های مستقیم، معافیت از مالیات بر ارزش افزوده، عدم نیاز به اخذ روادید برای اتباع بیگانه، تضمین سرمایه‌گذاری خارجی، آزادی در خرید و فروش و ورود و خروج ارز و تسهیلات و مقررات خاص حوزه تأسیس بانک، بیمه، قانون کار، مقررات راهنمایی و رانندگی و... اشاره کرد.
اهداف و مأموریت‌های اصلی مناطق آزاد به ماده 1 قانون اولیه مناطق آزاد برمی‌گردد و در بند 11 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی برای این‌گونه مناطق چهار هدف اصلی در نظر گرفته شده است: 1) انتقال فناوری‌های پیشرفته، 2) گسترش و تسهیل تولید، 3) صادرات کالا و خدمات و 4) تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج.
از مأموریت‌های مناطق آزاد تسریع در انجام امور زیربنایی، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، تنظیم بازار کار و کالا، سرمایه‌گذاری و افزایش درآمد عمومی، حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای و جهانی، ایجاد اشتغال سالم و مولد و ارائه خدمات عمومی است.
آمار نشان می‌دهد در چهار سال اخیر در سرمایه‌گذاری خارجی 5.4 میلیارد دلار مجوز صادر شده، اما میزان تحقق یافته 0.8 میلیارد دلار یا تنها 16 درصد از سرمایه‌گذاری اسمی بوده است.
با توجه به آمار آنکتاد (UNCTAD) یا کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل در چهار سال اخیر میانگین سالانه سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد 0.2 میلیارد دلار و همین شاخص در کشور 3.01 میلیارد دلار بوده و تنها 6 درصد سرمایه‌گذاری خارجی در کشور توسط مناطق آزاد جذب شده است.
مناطق آزاد از سال 1392 تا شش ماهه اول 1396 کمتر از 2 درصد کل صادرات غیر نفتی کشور را تأمین کرده‌اند. به عبارتی از 178.7 میلیارد دلار صادرات غیر نفتی فقط 2.4 میلیارد دلار آن توسط مناطق آزاد صورت گرفته است.
در چهار سال اخیر میانگین اشتغال سالیانه در مناطق آزاد 20 هزار نفر است که در مقایسه با همین شاخص در کل کشور و رقم 500 هزار نفری آن، سهم مناطق آزاد در اشتغال‌زایی کشور حدود 4 درصد بوده است.
بررسی‌ها و مطالعات تطبیقی نشان می‌دهند مناطق آزاد موفق در دنیا مناطق محدود، محصور، فاقد جمعیت ساکن و دارای رویکرد تولیدی و تخصصی هستند. در حالی که منطقه آزاد ماکو بیش از 500 هزار هکتار مساحت دارد و وسعت سایر مناطق آزاد کشور بین 20 تا 30 هزار هکتار و بیش از حد متوسط دنیا و همین آسیب‌زاست.
مقصودی: با توجه به دو طرفه بودن برنامه و حضور موافق و منتقد برجام علت بیانیه وزارت خارجه و تعابیر خاص به کار رفته در آن موجب تعجب ما شد
مقصودی در ابتدای برنامه پیش از شروع گفتگو گفت: برنامه هفته گذشته ثریا به مناسبت دو سالگی برجام با گفتگوی دو طرفه‌ای بین رحمانیان مدیر مسئول روزنامه شرق و یاسر جبرائیلی از سوی مخاطبان استقبال زیادی شد، اما واکنش‌هایی هم به همراه داشت، از جمله بیاینه وزارت محترم خارجه. با توجه به دو طرفه بودن برنامه و حضور موافق و منتقد برجام علت این واکنش و تعابیر خاص به کار رفته در آن موجب تعجب ما شد.
وی در ادامه یادآور شد: البته بارها از مسئولین وزارت خارجه و اعضای تیم مذاکره‌کننده برای حضور در ثریا و گفتگو با منتقدین دعوت کرده بودیم، اما نپذیرفتند.
مجری ـ کارشناس با نشان دادن نامه کتبی در تاریخ روز یکشنبه 1 بهمن ماه سال جاری از طرف برنامه به وزارت خارجه اشاره کرد: بعد از این بیانیه هم بار دیگر به این وزارتخانه نامه دادیم و از اعضای تیم مذاکره‌کننده برای حضور در برنامه دو طرفه و رفع سوء تفاهم‌ها و بررسی نقاط ضعف و قوت برجام دعوت کردیم.
وی توضیح داد: بعد از سه چهار روز پیگیری‌های مکرر، با وجود موافقت اولیه روابط عمومی وزارت خارجه نهایتاً دوستان وزارت خارجه بعد از ظهر امروز (چهارشنبه) اعلام کردند آقای دکتر عراقچی در برنامه با حضور منتقدین شرکت نمی‌کند و شرط ایشان برای حضور این است که منتقدی در برنامه نباشد.
مقصودی تأکید کرد: از این دست برنامه‌های یک‌طرفه بارها از رسانه ملی پخش شده، اما مطالبه مردم از ما و صدا و سیما طبق مصاحبه اخیر مدیر روابط عمومی صدا و سیما این است که اعضای تیم مذاکره‌کننده در گفتگوهای دو طرفه شرکت کنند.
وی تصریح کرد: ما همچنان منتظر و پیگیر حضور اعضای تیم مذاکره‌کننده در گفتگو با منتقدان خواهیم بود.
مجری ـ کارشناس ثریا اظهار کرد: برخی از رسانه‌ها برجام را در ایران تبدیل به «هولوکاست» در غرب نکنند که هیچ کس حق نقدش را نداشته باشد.
وی مطرح کرد: بررسی نقاط ضعف و قوت برجام موجب بهتر دیده شدن نقاط قوت آن می‌شود. امیدوارم همانطور که رئیس‌جمهور محترم اعلام کرد همه مسئولین عملاً از فضای نقد حمایت کنند.
مقصودی: هدف ما یاری رساندن مسئولین برای اخذ بهترین تصمیم با توجه به تجربیات گذشته است
مقصودی در پایان اظهارات آغازینش افزود: قصد ما در شرایطی که امریکایی‌ها و حتی اروپایی‌ها زیاده‌خواهی‌ها و بدعهدی‌هایی می‌کنند و در حال طراحی برنامه‌هایی برای آینده این کشور هستند، قطعاً کمک به تیم مذاکره‌کننده برای دفاع از منافع ایران بوده است و خواهد بود و در این زمینه با مردم در برابر دشمن متحد و پیگیر منافع ملتیم. هدف ما یاری رساندن مسئولین برای اخذ بهترین تصمیم با توجه به تجربیات گذشته است.
در ادامه برنامه گزیده‌ای از «ثریا»ی سال 1393 با حضور ترکان دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی راجع به موضوع این هفته برنامه پخش شد.
بانک: مناطق آزاد لازمه توسعه اقتصادی کشورند
بانک در آغاز اظهاراتش گفت: اهداف اولیه تصریح شده در قانون مترقی و قوی در خصوص مناطق آزاد به ترتیب اهمیت توسعه در عمران، صادرات و مبادلات کالا و تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در این‌گونه مناطق است. مناطق آزاد لازمه توسعه اقتصادی کشورند که قانون‌گذار بدان توجه داشته است.
وی در پاسخ به این سئوال که «هفت منطقه آزاد فعلی در حوزه‌های صادرات، اشتغال‌زایی و جذب سرمایه‌گذاری و... تا چه حد به اهداف پیش‌بینی شده نزدیک شده‌اند؟» مطرح کرد: چون اقتصاد کل کشور پیوسته است با وجودی که در مناطق آزاد فعالیت‌های متفاوت اقتصادی پیگیری می‌شود، اما از پیکره اقتصادی واحدی تبعیت می‌کنند. پس همان عوامل مؤثر در اقتصاد ما تأثیرگذار در مناطق آزاد کشور هم هستند، اما در چهار سال گذشته تا حدودی توانسته است به بخش‌هایی از اهداف تعیین‌شده در این‌گونه مناطق دست یابد.
دبیر شورای عالی مناطق آزاد به نسبت اعتبارات عمرانی به هزینههای جاری اشاره کرد و توضیح داد: این شاخص در مناطق آزاد اهمیت زیادی دارد و 70 درصد اعتبارات در عمرانی و سرمایه‌ای هزینه شده و بقیه هزینههای جاری است.
بانک: در چهار سال اخیر حدود 76 هزار نفر به شاغلین این مناطق افزوده شد
وی بر اساس فرم سازمان تأمین اجتماعی از اشتغال 265 هزار نفر در مناطق آزاد خبر داد و اظهار کرد: در چهار سال اخیر حدود 76 هزار نفر به شاغلین این مناطق افزوده شد.
مقصودی تصریح کرد: یعنی سالانه تنها 17، 18 هزار نفر در هفت منطقه آزاد و هر منطقه حدود 1500، 1600 نفر اشتغال‌زایی شده است!
بانک در خصوص تعداد شاغلین مناطق ویژه به رقم 180 هزار نفر اشاره و احصا کرد: مجموع شاغلین مناطق آزاد و ویژه حدود 445 هزار نفر خواهد شد.
مقصودی تأکید کرد: موضوع بحث مناطق آزاد است و بحث مناطق ویژه جداست.
بانک در خصوص سرمایه‌گذاری داخلی یادآور شد: در چهار سال اخیر حدود 20 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری داخلی انجام شده و به بهره‌برداری رسیده است و تقریباً 35 هزار میلیارد تومان برای سرمایه‌گذاری مجوز داده شده که در حال اجراست.
وی از 800 میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی محقق‌شده خبر داد.
مقصودی تصریح کرد: به‌طور متوسط سالانه سرمایه‌گذاری خارجی در هفت منطقه آزاد کشور 200 میلیون دلار است.
بانک تأکید کرد: با توجه به بحث برجام حول و حوش سال‌های اخیر این اتفاقات افتاده است.
وی در خصوص صادرات گفت: در سال 1392 صادرات کشور از مناطق آزاد 190 میلیون دلار بود و سال 1396 باید به یک میلیارد و 50 میلیون دلار برسد که پیش‌بینی می‌شود محقق خواهد شد. جمعاً در چهار سال اخیر حدود 2 میلیارد و 400 میلیون دلار صادرات چه مجدد و چه از تولیدات داخلی مناطق آزاد انجام شده است.
بانک: نمره عملکرد در مناطق آزاد بالای 15 است
دبیر شورای عالی مناطق آزاد بیان کرد: با توجه به شرایط حاکم بر اقتصاد کشور، تأمین نشدن اعتبارات زیرساخت‌ها همزمان با شروع عملیات و محرومیت‌های زیاد مناطق آزاد می‌توان نمره 15 به بالا به عملکرد این‌گونه مناطق کشور داد.
پورابراهیمی توضیح داد: با گذشت 25 سال از ایجاد اولین منطقه آزاد در کشور و هدف‌گذاری خوب در برنامه اول توسعه کشور بعد از دفاع مقدس بنا بود از این ظرفیت استفاده شود. مناطق آزاد باید در چند جهت به اقتصاد کلان کشور کمک کنند. یکی از جنبه‌های فعالیت آنها ورود فناوری‌های پیشرفته در بخش سرمایه‌گذاری است که هم در حوزه قوانین و مقررات و هم در تکالیف و سیاست‌های بالادستی تعریف شده است.
وی خبر از فعالیت حدود هزار واحد صنعتی در مناطق آزاد کشور داد و افزود: بیش از 70 درصد آنها مجموعه واحدهای کوچک هستند و جز تعداد محدودی نشانی از دانش فنی خاصی در آنها نیست که خلاء جدی است.
پورابراهیمی: در پسابرجام در خصوص مناطق آزاد صرفاً بانک‌های کوچک با ما ارتباط دارند
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در خصوص سرمایه‌گذاری خارجی به عنوان اصلی‌ترین موضوع با اشاره به وضعیت امیدوارکننده پسابرجام تأکید کرد: متأسفانه اتفاق خوبی نیفتاد و صرفاً بانک‌های کوچک با ما ارتباط دارند.
وی در خصوص آمار 800 میلیون دلاری جذب سرمایه‌گذاری خارجی که بانک اشاره کرد، شرح داد: در پروژه‌های کشوری و منطقه‌ای این رقم‌ها شرکت‌های زیرمجموعه برای دادن خدمات به پروژه‌های بزرگ را تعریف نمی‌کند، چه برسد به خود پروژه‌های بزرگ. بنابراین یکی از اشکالات اساسی مناطق آزاد عدم جذب سرمایه‌گذاری خارجی در طول سال‌های اخیر است.
مقصودی اشاره کرد: در باره اینکه سالانه در هر منطقه از مناطق هفت‌گانه آزاد کشور 1500، 1600 نفر به بازار کار اضافه شده‌اند، باید بحث کرد که چه تعداد وارد بخش‌های تولیدی شده‌اند و چند نفر در زمینه‌های خدماتی و غیر مولد مشغولند.
پورابراهیمی بر اساس آمار دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد منتشرشده در سایت مربوطه به میزان سرمایه جذب شده از سال‌های 1391 تا 1395 پرداخت و بیان کرد: در سال 1391 مجموع سرمایه جذب شده 32 میلیون دلار بوده و در سال 1392 رقم به 27 میلیون دلار کاهش و در سال 1393 به 617 میلیون دلار افزایش و در دو سال گذشته به بالاترین ارقام یعنی 2 میلیارد دلار رسیده است.
وی افزود: بین جذب سرمایه‌گذاری خارجی و مجموعه‌هایی که در این مناطق وجود دارند تفاوت‌ها فاحش و این از خلاءهای جدی است.
پورابراهیمی: صادراتی برای ما مهم است که از تولید در منطقه آزاد به‌واسطه مزیت‌های منطقه‌ای شکل گرفته باشد
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس خاطرنشان کرد: صادرات از موضوعات مهم ماست که باید تفکیک شود، زیرا بخش عمده صادرات ترانزیتی است که بود و نبود منطقه آزاد تأثیری بر آن ندارد. صادراتی برای ما مهم است که از تولید در منطقه آزاد به‌واسطه مزیت‌های منطقه‌ای شکل گرفته باشد.
وی یادآور شد: در آمار صادرات مناطق آزاد قید می‌شود باید تفکیک کرد که چقدر از ترانزیت کشورهای دیگر و از محل تولید آنهاست، چقدر از تولید سرزمین اصلی خودمان و چقدر از تولید منطقه آزاد است. بیشترین آمار از محل تولید منطقه آزاد است.
پورابراهیمی تأکید کرد: هدف کمک به توسعه صادرات در مناطق آزاد به عنوان سکوی صادراتی است، اما آمار نشان می‌دهد اینها دپوی واردات کالا هستند.
وی به اهمیت واردات مواد اولیه و تجهیزات سرمایه‌گذاری برای رونق گرفتن تولید اشاره کرد و گفت: متأسفانه اکثر واردات کالاهای مصرفی است و ربطی به حوزه مأموریت‌های مناطق آزاد ندارد که موجب افزایش بی‌رویه واردات و مشکلات ناشی از آن شده است.
پورابراهیمی: مناطق آزاد واردات غیر ضروری را تشدید کرده‌اند
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نبود نظارت جدی بر تعرفه‌های لازم در مناطق آزاد و وجود معافیت‌های مالیاتی را عامل اصلی فراهم نکردن زمینه تفکیک فعالیت‌ها در این‌گونه مناطق از سایر مناطق کشور دانست و اضافه کرد: در حال حاضر مناطق آزاد واردات غیر ضروری را تشدید کرده‌اند که بخشی از آن را در کالاهای قاچاق می‌بینیم. ما به نمونه‌های واقعی این قضیه در رصدهای میدانی رسیده‌ایم.
وی تأکید کرد: این‌گونه مشکلات نباید موجب نادیده گرفتن فلسفه تشکیل مناطق آزاد شود. مجلس با ورود به این قضیه به دنبال آسیب‌شناسی آن است.
پورابراهیمی از قبول مدیریت جدید مناطق آزاد در خصوص مشکلات این‌گونه مناطق ابراز امیدواری کرد و یادآور شد: بر اساس احکام برنامه ششم توسعه، ساختار مدیریت مناطق آزاد تغییر کرده و طبق ماده 23 آن کلیه ساختار، شرح وظایف و اختیارات به زیرمجموعه وزارت اقتصاد منتقل شده، زیرا بیشترین چالش این‌گونه مناطق با دستگاه‌های مرتبط با وزارت اقتصاد است.
وی بیان کرد: خوشبختانه این تغییر ساختار مسیر حرکت را تعریف و به نظارت مجلس برای ساماندهی مناطق آزاد هم کمک کرده و حرکت جدید با مدیریت جدید تعامل را افزایش داده است.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در خصوص نمره عملکرد در مناطق آزاد مطرح کرد: در مناطق آزادی مثل کیش که محصور هستند، بخش زیادی از مشکلات ما به‌واسطه عدم امکان تفکیک منطقه آزاد از سرزمین اصلی است، اما کلاً مشکلاتمان در آنجا در حد کمترین و نمره 15 در بعضی جاها قابل قبول، اما برخی جاها نمره زیر 10 و عملکرد واقعاً وحشتناک است.
در ادامه برنامه گزارش مردمی از منطقه آزاد قشم در خصوص تأثیر نامطلوب تبدیل قشم به منطقه آزاد بر اشتغال مردم بومی و نبود تولید در قشم و سایر مشکلات مردم و سپس گزارشی از صحبت‌های حجت‌الاسلام انتظاری امام جمعه وقت جلفا پیرامون بخشی از آثار سوء ایجاد منطقه آزاد ارس پخش شد.
مقصودی در خصوص این گزارش‌ها توضیح داد: دیدن آنها موجب می‌شود توقع مردم نسبت به مناطق آزاد واقعی شود.
وی افزود: در برنامه سال 1393 ثریا به بررسی عملکرد ده سال گذشته مناطق آزاد از سال 1382 تا 1392 پرداخته شد که آن عملکرد به هیچ‌وجه قابل دفاع نبود.
مجری کارشناس ثریا با توجه به آمارهای ارائه شده در برنامه نمره زیر 5 را به عملکرد مناطق آزاد کشور داد و افزود: این نمره خوش‌بینانه است و در جاهایی رقم منفی است، زیرا معکوس عمل کردیم و راه قاچاق و واردات بی‌رویه را گشودیم.
بانک در واکنش به گفته مقصودی خاطرنشان کرد: ارزیابی‌تان درست نیست.
وی افزود: صادرات اعلام‌شده در خود منطقه انجام می‌گیرد چه به صورت کالاهای تولیدی و چه پردازش‌شده. بخش ترانزیتی آمار متفاوت و رقم بیشتری دارد.
مشاور رئیس‌جمهور در واکنش به دو گزارش پخش شده مطرح کرد: گویا از این دست فیلم‌ها در بایگانی دارید و به وقت مناسب پخش می‌کنید.
مقصودی در پاسخ به اظهار بانک گفت: فیلم‌های جدید هم در اختیار داریم.
بانک در خصوص گزارش مردمی منطقه آزاد قشم توضیح داد: اولاً نمی‌دانم این فیلم مربوط به چه زمانی است و ثانیاً نمی‌توانیم به نمونه و (fact)ای اشاره و بر اساس آن صحبت کنیم، زیرا قضاوتمان غلط است و علمی نیست.
بانک: یکی از راه‌های کاهش بیکاری کشور مناطق آزاد است
وی در خصوص مشکل بیکاری در قشم یادآور شد: بیکاری معضلی است که همه سعی در از بین بردن آن داریم و یکی از راه‌های کاهش آن مناطق آزاد است. بیکاری قشم در مقایسه با بیکاری کشور 6.5 درصد است. ضمن اینکه بعضی از مناطق قشم جزو منطقه آزاد نیستند.
دبیر شورای عالی مناطق آزاد به مقایسه آماری ارائه شده در برنامه ایراد گرفت و توضیح داد: شما کل کشور را با هفت منطقه آزاد مقایسه کردید که صحیح نیست. جمعیت ما 80 میلیون نفر است و جمعیت منطقه آزاد به 1 میلیون نفر نمی‌رسد. مساحت کشور یک میلیون و 648 هزار کیلومتر مربع است که قابل مقایسه با مساحت مناطق آزاد نیست. نمی‌توان سرمایه‌گذاری، منابع مالی و درآمدهای ارزی و واردات و صادرات کل کشور را با هفت منطقه آزاد مقایسه کرد.
وی در خصوص تراز صادرات و واردات در مناطق آزاد بیان کرد: این تراز هنوز مثبت نیست و رو به مثبت شدن است.
مشاور رئیس‌جمهور هدف اول ایجاد مناطق آزاد را طبق قانون تسهیل و تسریع در انجام امور زیربنایی، عمرانی و آبادانی دانست و پرسید: کدام‌یک از این مناطق این هدف را محقق نکرده‌اند؟
مقصودی در پاسخ به این پرسش گفت: پاساژهای خوبی ساخته شده‌اند. آیا این پاساژها عمران هستند؟
بانک اشاره کرد: منظور از زیرساخت‌ها فرودگاه، آب، برق، گاز و... است.
مقصودی خاطرنشان کرد: وضعیت شهری قشم را در منطقه آزاد دیدیم که تا چه حد نامطلوب بود.
بانک تبیین کرد: برای مقایسه باید فیلمی از 25 سال قبل یک منطقه، 10 سال پیش، 3 سال قبل و حالا را نشان داد تا امکان مقایسه وضعیت فراهم شود.
مقصودی مثال زد: 25 سال قبل کرج را که منطقه آزاد نبود با حالا مقایسه کنید. بعد از 25 سال به هر صورت رشدی صورت می‌گیرد. کرج هیچ‌کدام از معافیت‌های مناطق آزاد را هم نداشت، اما توسعه، اشتغال و صنعت پیدا کرده است. منطقه آزادی مثل قشم چطور؟
بانک مجدداً تأکید کرد: مقایسه کل کشور با هفت منطقه آزادی که هیچ‌گونه ارز مستقیم و اعتباراتی به آنها داده نشده است درست نیست. مناطق آزاد به هر پیشرفتی رسیده‌اند از خودشان بوده که ارزشمند است. اینجاست که اهمیت فعال شدن بخش خصوصی نمود می‌یابد.
وی در پاسخ به این پرسش که «آیا در منطقه آزادی با ظرفیت‌های بالا سالانه ایجاد 1500، 1600 شغل قابل گفتن است؟» مطرح کرد: البته که قابل گفتن است. باید ببینیم در کشور چه میزان اشتغال داریم و در هفت منطقه آزاد چقدر است.
مشاور رئیس‌جمهور در خصوص این گفته مقصودی که ما وضعیت مناطق آزادمان را با منطقه آزادی مثل جبل علی امارات مقایسه می‌کنیم، خاطرنشان ساخت: پس مثلاً باید صدا و سیما را هم با صدا و سیمای جای دیگری مقایسه کرد.
مقصودی در واکنش به این ادعا اظهار کرد: این فرافکنی است.
بانک با رد این گفته پاسخ داد: این فرافکنی نیست و باید کشور خودمان را با خودمان مقایسه کنیم. ما امکاناتی مثل امارات را نداریم و گرفتار جنگ بودیم و پس از جنگ و در حال حاضر هم در تحریم هستیم.
وی به اعتبار 5 میلیارد دلاری منطقه آزاد جبل علی امارات اشاره کرد و گفت: چنین اعتباری برای مناطق آزاد ما وجود نداشته و این نقطه مثبت و ارزشمندی است که بدون اعتبار از دولت این کارها انجام می‌گیرند.
مشاور رئیس‌جمهور در پاسخ به اینکه «آیا عملکرد در این مناطق را مثبت می‌دانید؟» بیان کرد: ما به همه اهداف نرسیده‌ایم، اما در مسیر خوبی هستیم که حتماً مشکلات هم داریم. ایرادهای گفته شده تا حدودی رفع شده‌اند.
وی در خصوص واردات به مناطق آزاد شرح داد: در چهار سال اخیر حدود 7 میلیارد دلار واردات به مناطق آزاد و 2 میلیارد و 400 میلیون دلار صادرات داشتیم. قبلاً رقم صادرات نزدیک به صفر بوده است. در مقایسه با قبل روند صادرات رو به افزایش است.
دبیر شورای عالی مناطق آزاد خبر داد: امسال رقم صادرات از مناطق آزاد به 1 میلیارد دلار می‌رسد.
وی افزود: این اقناع‌کننده نیست و حتماً باید گام‌های زیادی برداریم.
بانک در خصوص گزارش پخش شده راجع به منطقه آزاد ارس به 250 واحد فعال صنعتی اشاره کرد و به عنوان نمونه مثال زد: یک واحد 50 هکتاری گلخانه‌ای زیر یک سقف توسط یک ایرانی سرمایه‌گذاری شده است. در منطقه آزاد انزلی یک واحد صنعتی 1500 کارگر دارد.
مقصودی: اگر قرار است هر سال در هر منطقه آزاد به اندازه یک واحد صنعتی 1500، 1600 شغل ایجاد کنیم نیازی به این همه دفتر و دستک و امتیازات ویژه نیست!
مقصودی تأکید کرد: اگر قرار است هر سال در هر منطقه آزاد به اندازه یک واحد صنعتی 1500، 1600 شغل ایجاد کنیم نیازی به این همه دفتر و دستک و امتیازات ویژه نیست.
پورابراهیمی افزود: بیان اشکالات مطرح شده در جهت رفع آن است. ایراد مقایسه آمار مناطق آزاد نسبت به کل کشور را می‌پذیرم، اما نباید از مناطق آزاد به عنوان ظرفیت فوق‌العاده برای سرمایه‌گذاری کشور غافل شد.
وی طبق آمار جذب سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد را 0.8 درصد از تولید ناخالص داخلی بیان کرد و توضیح داد: این رقم در مقایسه با مالزی، سنگاپور، ترکیه و... ناچیز است و بعضی از این کشورها از 2 الی 20 برابر تولید ناخالص داخلی‌شان جذب سرمایه‌گذاری خارجی دارند.
رئیس کمیسیون اقتصای مجلس مطرح ساخت: هدف از وضع معافیت‌ها و مقررات خاص در مناطق آزاد این است که این‌گونه مناطق متفاوت از سرزمین اصلی حرکت مهم و اساسی را انجام بدهد. آمارها و گزارش‌ها نشان می‌دهند باید بازنگری اساسی در عملکرد این‌گونه مناطق کنیم.
پورابراهیمی: مسیر طی شده در مناطق آزاد خلاف مسیر هدف‌گذاری قانون‌گذار بوده است
وی برخلاف نظر بانک تصریح کرد: مقایسه‌های نسبی و عملکردی نشان می‌دهند مسیر طی شده مسیر هدف‌گذاری شده قانون‌گذار نبوده است.
پورابراهیمی در خصوص مقایسه هزینههای عمرانی به جاری در مناطق آزاد تبیین کرد: هزینههای جاری برای مناطق آزاد وارد نیست. حتی 20 درصد هزینههای جاری این مناطق باید به دو درصد برسد. هزینههای جاری مربوط به حقوق و دستمزد پرسنل آن منطقه و امور اجرایی آنجاست که با هزینههای جاری کل کشور محاسبه می‌شود.
مقصودی در خصوص شاخص سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد نسبت به کل کشور به شاخص‌های جهانی محاسبه شده در کشورهای دیگر اشاره کرد و برشمرد: این شاخص در کره‌جنوبی 28 درصد، در جبل علی امارات 40 درصد، در چین 50 درصد و مالزی 72 درصد است.
پورابراهیمی در تکمله آمارهای ارائه شده توسط مقصودی گفت: در جذب سرمایه‌گذاری خارجی در مقایسه با تولید ناخالص داخلی به رقم 0.8 درصد می‌رسیم، در حالی که در کشورهای دیگر این رقم به 20 برابر می‌رسد. در عین حال نباید نادیده بگیریم مشابه بسیاری از کشورها هستیم.
پورابراهیمی: نگاهی تخصصی و کارشناسی باید عملکرد مناطق آزاد را هزینه فایده کند
وی یادآوری کرد: نگاهی تخصصی و کارشناسی باید عملکرد مناطق آزاد را هزینه فایده کند.
پورابراهیمی توضیح داد: در ایجاد مناطق آزاد و مغایرت با معافیت‌های مالیاتی در صحن علنی مجلس برای نقض یک برنامه بالادستی باید دوسوم رأی بیاورد، زیرا هدف قانون‌گذار این بوده است که با انصراف واحدهای تولیدی در آن منطقه آزاد از مالیات، تولید در آنجا به‌قدری رونق بگیرد که چند برابر درآمدهای مالیاتی جدید از آن منطقه به دست آید.
وی اشاره کرد: بند 11 سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ابلاغ شده از سوی مقام معظم رهبری سرفصل خوبی برای ارزیابی عملکرد مناطق آزاد است.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس تأکید کرد: پتانسیل‌های بالقوه زیادی در مناطق آزاد وجود دارند که با سیاست‌های اجرایی ما بالفعل می‌شوند.
پورابراهیمی: درآمدهای مناطق آزاد با میزان تعرفه کالاهای وارداتی و فروش زمین در آنجا گره خورده است
وی در کنار معافیت‌های مالیاتی مشوق‌های صادراتی را مؤثر دانست و به یکی از مشکلات مناطق آزاد اشاره کرد و شرح داد: درآمدهای مناطق آزاد با میزان تعرفه کالاهای وارداتی و فروش زمین در آنجا گره خورده است. اگر ساختار را تغییر ندهیم نمی‌توانیم به هدف‌گذاری‌ها برسیم.
پورابراهیمی توضیح داد: باید با شورای عالی مناطق آزاد به این توافق برسیم که منطقه آزادی درآمد بیشتری خواهد داشت که صادرات بیشتری داشته باشد و با زمین کمتر کار بزرگ‌تری انجام بدهد. گستردگی منطقه آزاد جلوی سرمایه‌گذاری جامع را می‌گیرد.
وی تأکید کرد: در ضرورت‌های قانون آمده است پیش از انجام کار باید زیرساخت‌ها در منطقه فراهم باشند. توان ایجاد زیرساخت در گستره وسیع در مقایسه با سطح کمتر دشوارتر است.
در ادامه گزارشی مخفی از قاچاق در مناطق آزاد پخش شد.
چیوایی به تأثیر سوء مناطق آزاد در اشتغال و رونق قاچاق در پیام‌های مخاطبان برنامه اشاره کرد.
و در ادامه کلیپی از ضرورت تأمین زیرساخت پیش از اعلام منطقه‌ای به عنوان منطقه آزاد پخش شد.
مقصودی در بخش دوم گفتگو به بحث افزایش هشت منطقه آزاد پیشنهادی پرداخت و تصریح کرد: یکی از نقاط ضعفی که مراکز متعدد پژوهشی، از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس و وزارت اقتصاد در خصوص ریشه مشکلات در مناطق آزاد اشاره کردند تأمین مالی زیرساخت‌های این‌گونه مناطق از قِبل واردات خودرو و فروش زمین است و همین باعث شده است مناطق آزاد ما دروازه واردات شوند.
وی پرسید: آیا این ضعف مهم رفع شده است؟ قرار است اعتبارات زیرساخت‌های هشت منطقه آزاد جدید چگونه تأمین شوند؟
بانک ابراز امیدواری کرد: در خصوص کاهش وسعت مناطق آزاد جدید بین مجلس و شورای عالی مناطق آزاد تفاهم‌های خوبی به وجود آمده است.
وی تأکید کرد: منظور از زیرساخت، زیرساخت‌های کلان است. در این خصوص با مجلس به تفاهم‌هایی رسیده‌ایم که حداقل زیرساخت‌های لازم در این مناطق وجود داشته باشند.
مقصودی: پیگیری دقیق مجلس در خصوص مناطق آزاد از بلوغ‌های نظام است
مقصودی ضمن تشکر از کمیسیون اقتصادی مجلس و مرکز پژوهش‌های مجلس در پیگیری دقیق قضیه مناطق آزاد و حساسیت روی آن تصریح کرد: این از بلوغ‌های نظام جمهوری اسلامی است و امیدوارم در فرایند بررسی لایحه نکاتی که در این گزارش آمده لحاظ شود.
پورابراهیمی گفت: دو سه ماهی هست که از طرف کمیسیون اقتصادی مجلس، مرکز پژوهش‌های مجلس و دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد کمیته‌ای برای پیگیری این موضوع تشکیل شده است.
مقصودی خاطرنشان کرد: با توجه به مجموع ارقام ارائه شده در تأمین اعتبارات برای زیرساخت‌های مناطق آزاد جدید به رقم 30 الی 50 هزار میلیارد تومان می‌رسیم. محل تأمین این بودجه کجاست؟ آیا در چرخه واردات در این مناطق نمی‌افتیم؟ آیا دوباره این پول از حق واردات، فروش زمین و واردات ماشین و .... تامین نمی شود؟
بانک در واکنش به این اظهار مقصودی که مناطق آزاد دروازه واردات و قاچاق شده‌اند، بیان کرد: واقعاً این‌طور نیست. سالانه 1 میلیارد و 400، 500 میلیون دلار کالا به انحای مختلف وارد مناطق آزاد می‌شود و مسال 1 میلیارد دلار صادرات داریم و صادرات دارد به واردات نزدیک می‌شود و به‌زودی از آن پیشی خواهد گرفت.
وی تأکید کرد: در صورت دوگانگی در سوبسید برای عده‌ای خاص مناطق آزاد مطلوب به دست نخواهد آمد، لذا قاچاق در مناطق آزاد زهر است و شورای عالی مناطق آزاد پیشگام مبارزه با آن است.
مقصودی اشاره کرد: این انتقادات را صرفاً ما حرف ما نیست، بلکه وزیر کشور می‌گوید، وزیر دادگستری و وزیر صنعت دولت یازدهم هم می‌گفتند. خود دولت هم اذعان دارد.
بانک توضیح داد: ما 8500 کیلومتر مرز در کشور داریم و مرز در مناطق آزاد حدود 200، 300 کیلومتر است. مناطق آزاد سکوی قاچاق و واردات نیستند.
مقصودی در واکنش به گفته بانک مطرح کرد: وقتی واردات چهار پنج برابر صادرات در این مناطق باشد، عبارت دروازه واردات بیراه نیست.
پورابراهیمی تفصیل کرد: در بخش‌هایی از مناطق آزاد در ده‌ها کیلومتر هیچ دروازه‌ای برای کنترل ورودی‌ها و خروجی‌ها نیست.
وی به یکی از مصادیق تخلف سنگین فرار مالیاتی مالیات ارزش افزوده اشاره کرد و گفت: در بورس کالا خریداری می‌شد و با 9 درصد تفاوت قیمت بدون هیچ‌گونه نظارتی به اسم منطقه آزاد و معاف از مالیات ارزش افزوده از آن منطقه آزاد به استان مجاور می‌رفت. باید بپذیریم وقتی گمرک تحویل نگیرد، حتماً خطایی در نظارت داریم.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس تصریح کرد: تا زمانی که گمرک جمهوری اسلامی ایران هر یک از مناطق آزاد جدید را تحویل نگیرد ما اجازه فعالیت به عنوان منطقه آزاد به این مناطق نمی‌دهیم. وقتی بین منطقه آزاد و سرزمین اصلی مرزی نباشد، گویی مرزمان را با کشورهای دیگر برداشته‌ایم.
بانک با تأیید گفته پورابراهیمی همچنان بر رد اظهار مقصودی مبنی بر اینکه مناطق آزاد دروازه قاچاق هستند اصرار ورزید.
پورابراهیمی در تأیید گفته بانک افزود: کمترین میزان قاچاق در کیش است.
بانک مهم‌ترین اقدام مثبت در دولت فعلی را آغاز ایجاد پنجره واحد گمرک در مناطق آزاد دانست و دو نقطه حساس را اروند و ارس عنوان و تصریح کرد: در مناطق آزاد جدید هم همین مکانیسم را پی خواهیم گرفت.
مقصودی تأکید کرد: آیا در همه جای دنیا روال این است که بدون زیرساخت منطقه‌ای به عنوان منطقه آزاد معرفی شود و وقتی قیمت زمین در آنجا بالا رفت حالا برای هزینههای زیرساخت راه واردات را باز کنیم؟ اگر اشتباهی در مسیر اصلاح نشود دو باره تکرار می‌شود.
بانک توضیح داد: چابهار تا قبل از اینکه منطقه آزاد شود مشابه سیستان فعلی بود و همین منطقه آزاد قدری آن را تکان داد و موجب پیشرفتش شد.
وی مطرح کرد: از ابتدا کل منطقه را زیر پوشش منطقه آزاد نمی‌بریم، بلکه فازبندی و هزینه‌ها را تقسیم می‌کنیم که هم عملیات انجام شود و هم هزینههای زیادی ایجاد نشود.
مقصودی رو به پورابراهیمی پرسید: مسئولین ما مناطق آزاد را تنها مدل محرومیت‌زدایی می‌دانند. آیا انقلاب اسلامی مدل دیگری را ارائه نمی‌دهد که توانمندی‌های بومی مردم منطقه و تعاونی‌ها و زنجیره‌های تولید شکل بگیرند و مثلاً در کشاورزی صنایع تبدیلی و به تبعش بازارهای صادراتی ایجاد شوند؟ آیا الگوی جهاد سازندگی اول انقلاب قابل احیا شدن نیست؟
وی تأکید کرد: ما از مدل مناطق آزاد در هفت منطقه آزاد فعلی برای محرومیت‌زدایی نتیجه نگرفته‌ایم و دو باره داریم آن را در مورد هشت منطقه دیگر پیاده می‌کنیم.
پورابراهیمی: هدف از مناطق آزاد استقرار واحدهای تولیدی و شکل‌گیری تولید و صادرات است
پورابراهیمی خاطرنشان ساخت: اصلاً شرط ما طبق ماده 23 قانون برنامه ششم در دادن مجوز مناطق آزاد منوط به تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز است، زیرا هدف استقرار واحدهای تولیدی و شکل‌گیری تولید و صادرات است.
وی هشت منطقه آزاد جدید را جاسک، بوشهر، مهران، قصرشیرین، بانه مریوان، اردبیل، اینچه‌برون و سیستان برشمرد و شرح داد: یکی از مشکلات ما مناطق منفصله است.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس اظهار کرد: زیرساخت‌های بعضی از این مناطق کامل‌تر و برخی ضعیف‌تر است.
وی مشکلات مناطق آزاد را طی 25 سال اخیر ده پانزده محور اساسی دانست و یادآور شد: به بعضی از این محورها اشاره شد، نظیر مالیات‌ها، عدم تفکیک سرزمین اصلی از منطقه آزاد، گمرک و....
پورابراهیمی به جلسات کمیسیون اقتصاد مجلس با شورای عالی مناطق آزاد اشاره و از همکاری و تعامل خوب بانک با مجلس تشکر و ابراز امیدواری کرد: من خوش‌بین هستم با تعاملی که بین مجلس، وزارت اقتصاد و دارایی و شورای عالی مناطق آزاد وجود دارد اولین کاری که می‌کنیم اصلاح مشکلات مناطق آزاد برگرفته از تجارب ربع قرن گذشته است و اینها حتماً در مصوبات کمیسیون مد نظر قرار خواهند گرفت.
وی به شروع کار تخصصی در مورد زیرساخت‌ها در این مناطق اشاره کرد و افزود: تلاشمان این است که بر اساس اولویت‌ها و چهارچوب‌ها کارهایی را انجام دهیم و مجوزهای اجرا را با رویکرد اصلاح ساختار پیگیری کنیم.
پورابراهیمی: ایجاد منطقه آزادی را تصویب نخواهیم کرد، مگر اینکه گمرک جمهوری اسلامی ایران آنجا را تحویل بگیرد
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس به تعدادی از شروط مجلس برای تصویب مناطق آزاد اشاره کرد و گفت: ایجاد منطقه آزادی را تصویب نخواهیم کرد، مگر اینکه گمرک جمهوری اسلامی ایران آنجا را تحویل بگیرد.
وی اظهار کرد: خود دولت در لایحه‌اش یک‌سری از اشکالات اساسی را در نظر گرفته و رفع کرده است، مثل بحث کالای همراه مسافر که در تبصره 4 لایحه جدید آمده است و این قبلاً از مشکلات ما بود.
مقصودی تصریح کرد: در سال 1382 با تصویب سه منطقه آزاد اروند، انزلی و ارس ممنوعیت کالای همراه مسافر قید شده بود، اما هفت سال بعد با فشار نمایندگان مجلس دو باره در اصلاحیه این بند را برداشتند.
پورابراهیمی در واکنش به اظهار مقصودی گفت: برای یکی کردن قانون در همه مناطق آزاد این اتفاق افتاد.
مقصودی تأکید کرد: ممکن است الان تصویب شود، اما بعد با فشارهای یک‌سری نمایندگان برداشته شود و اینجا ضمانت اجرایی هم مطرح است.
پورابراهیمی در این باره مطرح کرد: در حوزه کلان مجلس در این خصوص باید تمهیداتی اندیشیده شود، اما در حوزه خودم قطعاً مجلس دنبال این است که خروجی کار اتفاق ملی را رقم بزند و آسیب‌شناسی قضیه هم در این جهت است.
مقصودی تأکید کرد: بخش‌هایی از دولت معتقد به این اشکالات هستند.
پورابراهیمی تعدادی از شروط مجلس در تصویب مناطق آزاد را فرار مالیاتی، مسائل مربوط به ارتباط نداشتن درآمدها به فروش ملک، میزان واردات و مشوق‌ها احصا کرد.
مقصودی: در صورت عدم شفاف‌سازی در محل تأمین اعتبار زیرساخت‌های مناطق آزاد جدید احتمال تکرار مسیر قبلی زیاد است
مقصودی به اعتبار 30، 40 هزار میلیاردی اعتبار برای زیرساخت‌های هشت منطقه آزاد جدید اشاره کرد و محل تأمین این اعتبار را جویا شد و تأکید کرد: در صورت عدم شفاف‌سازی در محل این تأمین اعتبار احتمال تکرار مسیر قبلی زیاد است.
پورابراهیمی به قانون تصویب‌شده در این باره ارجاع داد و اظهار کرد: این قانون به‌طور شفاف بیان میکند که انجام فعالیت در مناطق آزاد منوط به زیرساختی است که باید ایجاد شود تا واحدهای تولیدی بتوانند مستقر شوند.
وی در این خصوص به ایجاد عرصه‌های کوچک مناطق آزاد اشاره و بیان کرد: در پهنه‌های کوچک امکان ارائه خدمات و زیرساخت آسان‌تر است.
رئیس کمیسیون اقتصادی ابراز کرد: تعهدات مربوط به اجرای قانون و رفع مشکلات اجرا را که اعتبار یکی از موضوعات اساسی آن است به نحوی مدیریت خواهیم کرد که خروجی اجرای مناطق آزاد جدید با کمترین مشکلات انجام شود.
مقصودی: بهتر این بود هفت منطقه آزاد قبلی اصلاح می‌شدند و بعد به فکر ایجاد مناطق آزاد جدید می‌افتادیم
مقصودی در پایان اظهار کرد: در برنامه ثریا پیگیری می‌کنیم پانزده شرطی که کمیسیون اقتصادی مجلس گذاشته است اجرایی شوند. امیدواریم مسیر آینده بهتر از گذشته و حال حاضر باشد. بهتر این بود هفت منطقه آزاد قبلی اصلاح می‌شدند و بعد به فکر ایجاد مناطق آزاد جدید می‌افتادیم.
پورابراهیمی در پاسخ به گفته مقصودی خاطرنشان کرد: بعضی از موارد را که تعهدات بلند مدت ندارند می‌توان در اصلاح آورد و برخی موارد را نمی‌توان. هر گونه تغییر قوانین ریسک سرمایه‌گذاری در این‌گونه مناطق را دچار مشکل کند.
بانک در پایان صحبت‌هایش از دیدگاه مثبت برنامه به این موضوع تشکر و ابراز امیدواری کرد: با اصلاحات مناسب مشکلات مسیر رفع می‌شوند.
تقدیر ثریا از وزیر ارتباطات برای پیگیری طرح رجیستری تلفن همراه
مقصودی در پایان برنامه در خصوص کنترل قاچاق از وزیر ارتباطات در پیگیری طرح رجیستری تلفن‌های همراه قدردانی کرد و افزود: طرح بسیار مهمی در شفافیت و جلوگیری از ورود تلفن‌های همراه قاچاق است. خیلی از طرح‌های شفافیت به علت اینکه در اجرا کسی پای کار نبود شکست خوردند، اما در این اجرای این طرح وزیر ارتباطات و همکارانش پیگیری خوبی کردند که امیدواریم طرح در عمل هم به موفق برسد.