شفقنا- هادی انصاری؛ بنا بر اسناد تاریخی و شواهد موجود، گنبدی که اکنون بر فراز قبر مطهر حضرت سیدالشهدا (ع) قرار دارد و ستون‌های پیرامون ضریح مطهر که گنبد روی آنها قرار گرفته است، در دوران حکومت جلایریان و در قرن هشتم هجری بنا شده و بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد که البته بارها در طول تاریخ از سوى شیعیان و ارادتمندان، بازسازی، تعمیر و تزئین گردیده است.
با توجه به رشد جمعیت شیعیان و افزایش زائران، این بنای کهن دیگر پاسخگوی خیل مشتاقان زیارت مزار امام حسین (ع) بشمار نمی آید. از سوی دیگر گنبد مطهر که روزگاری مرتفع‌ترین بنای شهر کربلا بوده و از دو فرسنگی شهر و محلی به نام جبل السلام (جایی که زائران هنگام ورود به کربلا با دیدن گنبد مطهر سیدالشهدا(ع) به آن حضرت سلام می‌دادند) رویت می‌شد، به دلیل ساخت و سازهای پیرامون حرم مطهر و احداث بناهای مدرن، دورنمای خود را از دست داده و حتی برای زائرانی که در بین‌الحرمین حرکت می‌کنند به خوبی قابل رؤیت نمی باشد.
همچنین بیش از یک و نیم قرن (سال ۱۲۷۳ شمسی) از آخرین بازسازی گنبد مطهر می‌گذرد که آسیب‌های ناشی از عوامل طبیعی و گلوله باران و به توپ بستن حرم مطهر توسط حکومت صدام در سال ۱۹۹۱ میلادی (۱۳۷۰ شمسی)، بازسازی، تعمیر و ترفیع آن را اجتناب‌ناپذیر می‌کرد.
به همین دلایل، پروژه ساخت و ترفیع گنبد مطهر بعد از سقوط صدام و فراهم شدن زمینه بازسازی اعتاب مقدسه، در دستور کار تولیت حرم مطهر قرار گرفت. از دیگر نکات قابل تأمل در این پروژه، حفظ آثار معماری و گنبد قدیمی بدون هرگونه تغییری بود. گنبد جدید باید به گونه ای طراحی شود که برروی گنبد قدیمی قرار گیرد.خشت هاى طلاى گنبد قدیم که از دوران ناصرى باز مانده است ، هم اکنون به علًت شرایط آب و هوایی و طوفان های شن و نیز رطوب دچار فرسودگى و خوردگى میان یکدیگر شده است.
از آنجا که قدمت ستون‌های روضه منوره امام حسین (ع) مربوط به دوران حکومت آل بویه (قرن چهارم هجری قمری) است، ترفیع گنبد حرم سبب افزایش فشار ناشی از وزن گنبد جدید به ستون‌های قدیمی اطراف ضریح مطهر می‌شد که قاعدتاً آنها تحمل این فشار را نداشتند. به یاد دارم که در چهار سال پیش ، هنگامى که این پروژه آغاز به کار نموده بود، بر بالاى بام ودر کنار گنبد مطهر، زمین آنچنان سست بود که گویی بر تپه اى شنى گام نهاده وهر لحظه تصور این مطلب را داشتم که بخشی از آن فرو ریزد!
از این رو استحکام بخشی ستون‌های قدیمی و کاهش حجم آنها به منظور افزایش فضای اطراف ضریح مطهر و تسهیل زیارت زائرین که از ضروریات انجام پروژه ساخت و ترفیع گنبد بود، در دستور کار قرار گرفت. این موضوع به دلیل حساسیت کاهش حجم و استحکام بخشی ستون‌های روضه منوره، به صورت پروژه‌ای جداگانه تعریف شد.
ستاد بازسازی عتبات عالیات جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا تمام همت خود را برای بدست آوردن افتخار انجام این دو پروژه به کار بست و از ستادهای استانی خواست که طرح‌های پیشنهادی خود را ارائه کنند. از سوى دیگر متخصصان ژاپنى و کره اى نیز بدین منظور به کربلا فراخوانده شدند و هر یک طرح پیشنهادى خود را ارائه نمود.
مشکل و نگرانى اصلى در این راستا، ترمیم سازه اى هزار ساله بود که باید دقت شود، مبادا به علًت سست بودن پایه ها و سازه اى اطراف، ناگاه گنبد فروریزد!
گفتنى است که پس از آغاز عملیات پروژه، نگرانى و اضطراب، تولیت آستانه و تمام مسوولین و دست اندرکاران را فراگرفته بود! که با پیشرفت کار، همه متوجه شدند که این نگرانى جا داشته است و بدون تردید، باقى ماندن این گنبد و سازه، در این مکان مقدس، جز معجزه چیز دیگرى به شمار نمى آمده است زیرا که از نظر محاسبات مهندسى و دیدگاه متخصصات سازه، سالها قبل باید این گنبد و سازه، فرو مى ریخته است!
از میان طرح‌های ارائه شده، طرح پیشنهادی ستاد بازسازی عتبات عالیات استان کرمان مورد پذیرش واقع شد و سپس به تصویب تولیت محترم حرم مطهر حضرت سیدالشهداء (ع) رسید.
پس از مطالعات و بررسی‌های جامع و دقیق و استفاده از طرح‌ها و نظرات مشاوران مختلف از میان طرح‌های پیشنهادی، طرح پیشنهادی پروفسور ارسلان قهرمانی (ملقب به پدر خاک ایران، چهره ماندگار ایران اسلامی، مشاور پروژه برج میلاد تهران و استاد برجسته مهندسی کشور)، دکتر محمدرضا بنان (استاد دانشگاه و مهندس مشاور پروژه هایی در خارج از کشور) مطلوب ارزیابی شد.
در پی این اقدام کارگروه فنی و مهندسی ستاد کرمان، گزینه‌های استفاده از مواد گوناگون برای ساخت سازه کمپوزیت – آلومینیوم –استنلس استیل را مورد بررسی قرار داد که هر کدام از آنها دارای محاسن و معایبی بودند. از گنبدی که قرار است دست‌کم چهار قرن استوار باقی بماند، طرح ها ومواد پیشنهادى براى این کار بزرگ، مناسب ارزیابی نشدند. در پایان طرح سازه گنبد، فولاد و بتن پیش‌بینی شده بود.
به گفته کارشناسان، این اقدام مهمترین پروژه بازسازى سازه هاى هزار ساله در جهان به شمار مى آید که بدون تخریب و آجر به آجر و سانتى متر به سانتى متر، پیش رفته و سازه کهن را به سازه اى قدرتمند و بتنى جایگزین نمودند، به طوری که هر سانتى متر مربع از این سازه کنونى، قدرت تحمل هشتاد کیلو گرم بار را دارد!
مراحل ساخت گنبد جدید حرم مطهر سیدالشهدا (ع) که بیش از ۷ متر از گنبد کنونی بلندتر خواهد بود، با آخرین فناوری های روز و منطبق با استانداردهاى محلى وآب و هوا در مقیاس بین المللى و جهانى، ساخته شده است.
اسکلت اصلی گنبد جدید حرم امام حسین(ع) فلزی است. این سازه براساس آخرین فناوری‌های مهندسی طراحی شده است تا عملیات مونتاژ و نصب آن با سهولت و در زمان کمتری امکان پذیر باشد.
در طراحی فنی و مهندسی این گنبد تدابیری اندیشیده شده است که در آینده، بازهم امکان افزایش ارتفاع آن وجود خواهد داشت. این سازه پیچیده دارای ۹۶ قطعه به صورت پیچ و مهره و ۲هزار و ۱۶۰ مفصل با قابلیت مونتاژ و دمونتاژ است به همین دلیل زمان نصب آن بسیار کوتاه خواهد بود.
قطعات گنبد مطهر که از ٩۶ قطعه تشکیل گردیده است، طی ۴۵ روز، بر فراز حرم مطهر حسینی نصب خواهد شد.
ارتفاع گنبد جدید حرم امام حسین (ع) ۲۱ متر و نیم و قطر آن حدود ۱۷ متر است که در مقایسه با گنبد کنونی، حدود هفت متر بلندتر است و قطر آن یک و نیم برابر بیشتر از گنبد کنونی است.
برای رفع نقائص احتمالی، این گنبد در کرمان مونتاژ کامل شد و برای ارسال به عراق، قطعات آن مجددا از هم جدا شده و بخشى از آن در سوم شهریور ماه جاری به کربلا منتقل گردید. این پروژه عظیم واستثنایی، از سال ١٣٩۴ شمسى آغاز گردید.
همانطور که پیش از این اشاره گردید، پروژه شامل تحکیم و قدرتمند سازى ستونهاى پیرامون ضریح مطهر از چهارسو، ونیز کاهش حجم وضخامت آنها و ایجاد فضا در اطراف ضریح بود که بدین ترتیب در پایان، فضایی در حدود هشتاد متر مربع به اطراف ضریح مطهر افزوده گردید.
از سوى دیگر، تمامى ستون ها و سازه هاى پیرامون گنبد مطهر که اصطلاحا بصورت بار انداز بود و چوب هاى کهن آن با دست زدن پودر مى گردید، همه با تزریق بتن ومیل گرد، به یکى از قدرتمندترین سازه ها در این راستا تغییر یافت بطوریکه گنبد بیست ودوتنى را بر روى خود به راحتى حمایل خواهد نمود وقرنها این سازه در این مکان مقدس باقى خواهد ماند.
این گنبد پس از اربعین حسینى امسال ( ١۴۴١ هجرى، برابر با ١٣٩٨ شمسى ) در جاى خود قرار خواهد گرفت.
لازم به اشاره است که گنبد کنونی حرم مطهر، دومین گنبد بنا شده می‌باشد و گنبد نخست که در میان عموم به قبه حسینی مشهور است و اصطلاحاً به عرقچین مشهور است، زیر آن محفوظ مانده است.
گنبد کنونی حرم از نظر تاریخی و فرهنگی، یک میراث ارزشمند هنر ایرانی و اسلامی مربوط به عصر صفویه محسوب می‌شود از این رو طرح ترفیع گنبد به‌گونه‌ای تعریف شده که سازه قدیمی تخریب نشده و گنبد جدید روی آن نصب خواهد شد. به این ترتیب حرم سیدالشهدا(ع)، تنها حرم اعتاب مقدسه است که همزمان دارای ۳ گنبد خواهد بود و گنبد تازه بر روى این گنبد با خشت هاى طلاى کهن خود، قرار داده مى شود. بدین ترتیب گنبد موجود، به عنوان تاریخ و اثر کهن با خشت هاى طلاى نزدیک به یکصد و هشتاد سال پیش، در جاى خود همچنان باقى خواهد ماند.
گفتنی است که گنبد تازه بارگاه امام حسین(ع)، دارای حدود پانزده هزار خشت طلا بوده که این خشت ها در اندازه های مختلف ساخته شده است و پس از انتقال به کربلا، در کارگاه ویژه آبکاری طلا، لایه ای از طلا بر روی آن قرار داده می شود.
ضمنا چگونگی نصب خشت های طلا بر روی گنبد، با روشی نوین وبرای نخستین بار در جهان، بدون استفاده از ملاط بنایی بوده و به گونه ای زیبا ودقیق به هم پیوسته می گردند که مانع از نفوذ آب و جز اینها در آن می گردد. عملیات انتقال این گنبد مطهر توسط ۳۱ دستگاه خودرو و طی ۴ مرحله تا پایان ماه صفر انجام می گردد. امیدواریم که به زودى شاهد گنبد زیبا و نورانى و مرتفع امام حسین (ع) از هر نقطه در کربلا و پیرامون آن باشیم.
گنبد مطهر کنونى امام حسین (ع) نصب خواهد شد
در پایان مى بایست از تلاش هاى شبانه روزى عزیزان ستاد بازسازى عتبات عالیات، آقایان مهندس پلارک مهندس مهاجرى، برادران دکتر و مهندس بنان، دکتر خوشرو، و دیگر تلاشگران، ضمن سپاس و تشکر، توفیقى را که به آنان عطا گردیده، تبریک گویم که با فعالیت شبانه روزى خود، چنین یادگار ماندگارى را از خود به جاى گذاردند.
