گروه بین‌الملل - رجانیوز: طی هفته‌ای که گذشت ماجرای انتشار یا عدم انتشار سندی که خبرگزاری آسوشیتد پرس ضمن تاکید بر در اختیار داشتن متن کامل با استناد به بخش‌هایی از آن به برجام حمله کرد به یکی بحث‌های داغ هم در فضای رسانه‌ای و هم در میان دولتمردان بدل گردید.
به گزارش
رجانیوز وقتی دولتمردان که این سند را در صورت انتشار متن کامل مایه مباهات خود می‌دانند موکدا خواهان عدم افشای بیشتر آن توسط رسانه‌های خارجی شدند این سئوال برای نه فقط رسانه‌ها که حتی عموم مردم ایران ایجاد شد که در این میان، پنهان نگاه داشته شدن اطلاعات مربوط به "افتخاراتی" که اینک کوچکترین تردیدی در خصوص دسترسی نه فقط سرویس‌های جاسوسی که حتی خبرگزاری‌های خارجی به آنها وجود ندارد از مردم (و حتی نمایندگان آنها در مجلس شورای اسلامی) دارای چه توجیهی خواهد بود؟ در این نوشته میکوشیم بر اساس دانسته‌ها و نه گمانه زنی‌ها به تشریح ابعاد مختلف این موضوع بپردازیم:
1- چیستی سند:
نام سند منتشر شده طبق متن توافق موسوم به" برنامه جامع اقدام مشترک"، "برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" یا Iran's long-term enrichment and enrichment R&D plan بوده است.
این موضوع ابتدا توسط مارک تونر سخنگوی وزارت خارجه امریکا اعلام و سپس توسط رئیس سازمان انرژی اتمی ایران تایید شد. این که اخبار منتشر شده "برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" را بخشی از برنامه جامع اقدام مشترک نامیده کاملا درست است چرا که اگر چه سایر کشورهای دارای دانش فنی غنی سازی، برنامه‌های غنیسازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی خود را آزادانه تنظیم نموده و داوطلبانه به استحضار آژانس می‌رسانند، ایران طبق ماده 1 از بخش الف (صفحه 6) و نیز ماده52 از پیوست اول (صفحه 33) توافق موسوم به "برنامه جامع اقدام مشترک" متعهد گردیده به هر آنچه پس از جلب نظر 5+1 تحت عنوان "برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران "طبق ماده دوم از پروتکلی که به طور اختصاصی برای الحاق به معاهده عمومی منع گسترش تسلیحات هسته‌ای امضا کرده و تحت عنوان بیانیه به آژانس می‌دهد پایبند باقی بماند،
بنابر "برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" بیانیه‌‌ای است که جمهوری اسلامی ایران به امید رفع تمام و کامل تمام تحریم‌ها، به موجب "برنامه جامع اقدام مشترک" ملزم به اجرای آن علاوه بر اجرای پروتکل الحاقی مخصوص به خود با آژانس گردیده است:
ENRICHMENT, ENRICHMENT R&D, STOCKPILES
1. Iran's long term plan includes certain agreed limitations on all uranium enrichment and uranium enrichment-related activities including certain limitations on specific research and development (R&D) activities for the first 8 years, to be followed by gradual evolution, at a reasonable pace, to the next stage of its enrichment activities for exclusively peaceful purposes, as described
in Annex I. Iran will abide by its voluntary commitments, as expressed in its own long-term enrichment and enrichment R&D plan to be submitted as part of the initial declaration for the Additional Protocol to Iran’s Safeguards Agreement.
الف- غنی سازی، تحقیق و توسعه غنی سازی، ذخایر
1 -طرح بلندمدت ایران برخی محدودیتهای مورد توافق در مورد همه ی فعالیتهای غنی سازی اورانیوم و فعالیت های مرتبط با غنی سازی اورانیوم، از جمله برخی محدودیت های مشخص در برخی فعالیت های خاص تحقیق و توسعه برای هشت سال نخست را شامل می شود که تکامل تدریجی با یک سرعت معقول به سمت مرحله بعدی فعالیتهای غنی سازی ایران برای اهداف منحصرا صلح آمیـز، به نحو موصوف در پیوســـت 1 را در پی خواهد داشت. ایران به تعهدات داوطلبانه خود، به نحو شرح داده شده در برنامه بلندمدت غنی سازی و تحقیق و توسعه غنیسازی خود که به عنوان بخشی از اعلامیه ی اولیه ی ایران در اجرای پروتکل الحاقی ارائه خواهد شد، پایبند خواهد بود.
52. Iran will abide by its voluntary commitments as expressed in its own long term enrichment and enrichment R&D plan to be submitted as part of the initial declaration described in Article 2 of the Additional Protocol.[1] The IAEA will confirm on an annual basis, for the duration of the plan that the nature and scope and scale of Iran's enrichment and enrichment R&D activities are in line with this plan.
ایران به تعهدات داوطلبانه خود آن گونه که در برنامه دراز مدت غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی 4 خود، که باید به عنوان بخشی از اظهاریه اولیه پروتکل الحاقی ارایه گردد، پایبند خواهد ماند. آژانس بصورت سالانه و برای طول دوره برنامه اعلام شده تأیید خواهد نمود که ماهیت و دامنه و میزان غنی سازی و فعالیتهای مربوط به تحقیق و توسعه غنی سازی ایران مطابق با این برنامه می‌باشد.
اما ماده52 از پیوست اول (صفحه 33) یک زیر نویس جالب با شماره یک هم دارد که برای خواندن آن باید به صفحه 55 متن انگلیسی مراجع نمود و به موجب آن طبق توافق موسم به" برنامه جامع اقدام مشترک" ایران رسما به آژانس اجازه می‌دهد که محتوای "برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" را در اختیار کشورهای عضو کمیسیون برنامه جامع اقدام مشترک یعنی همان 5+1 قرار دهد:
[1] Iran will permit the IAEA to share the content of the enrichment and enrichment R&D plan, as submitted as part of the initial declaration, with the Joint Commission (= E3/EU+3) participants.
ایران به آژانس اجازه می دهد تا محتوای برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه عنی سازی خود را همانگونه که به عنوان بخشی از اظهارنامه اولیه ایران ارائه شده است را با اعضای کمیسیون مشترک به اشتراک بگذارد.
پس سند منتشر شده اساسا هرگز قرار نبوده یک سند محرمانه بین ایران و آژانس باشد بلکه ایران طبق توافق موسوم به "برنامه جامع اقدام مشترک" موافقت نموده این برنامه به عنوان بخشی از بیانیه پذیرش پروتکل الحاقی ویژه ایران به پیمان منع گسترش، به آژانس تحویل شده و از طریق آژانس در اختیار سایرین قرار بگیرد.
2- محرم‌ها و نامحرم‌های سند
این ادعا که نمایندگان کنگره امریکا از ضمیمه ابتکاری "برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" در توافق موسوم به "برنامه جامع اقدام مشترک" بی‌اطلاع بوده باشند قویا توسط مارک تونر سخنگوی وزارت خارجه امریکا نه فقط رد که حتی به تمسخر گرفته شده و اعلام شد که محتوای این سند هم قبل از این که ایران طبق "برنامه جامع اقدام مشترک"، "برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" را به آژانس بدهد و هم به محض ارائه به آژانس در اختیار نمایندگان کنگره امریکا قرار گرفته بود:
…it “was closely reviewed by the powers that negotiated the deal] and Iran and its content made “available to Congress on multiple occasions — both before the deal was implemented and again once Iran submitted the plan to the IAEA earlier this year.”
برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" به دقت توسط قدرت‌هایی که مذاکره می‌کردند و خود ایران مورد بازبینی قرار گرفته و محتوای این برنامه در چندین مقطع زمانی هم قبل از اجرایی شدن توافق و هم دوباره به محض آن که اوایل سال جاری ایران این برنامه را به آژانس ارائه کرد در اختیار کنگره قرار گرفته است.
پس در حقیقت نمایندگان کنگره امریکا حتی پیش از ارائه "برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" به آژانس در جریان دقیق محتوای آن قرار داشته و این طرح پس تایید توسط تمام سایر ضیغه محرمیت خوانده‌ها در امریکا، انگلستان، آلمان فرانسه، چین، روسیه و اتحادیه اروپا از طریق سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران تحویل آژانس گردیده است و همانطور که امروز می‌بینیم حتی خبرگزاری‌های غربی هم به متن کامل آن دسترسی دارند.
3- سند افتخار یا سند سرشکستگی؟
انتشار متن کامل آنچه طبق توافق موسم به" برنامه جامع اقدام مشترک" به عنوان " برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" با وعده رفع کامل تمام تحریم‌ها به ایران تحمیل شده به دو دلیل آشکار نمی‌تواند فراهم آورنده موجبات مباهات کسی در ایران باشد.
نخستین دلیل این که مارک تونر سخنگوی وزارت خارجه امریکا به صراحت اعلام داشته که رسیدن به توانی به مراتب فراتر از آنچه طبق توافق موسم به" برنامه جامع اقدام مشترک" به عنوان برنامه هشت تا پانزده ساله برای غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنیسازی " به ایران تحمیل شده بدون این توافق تابان! طبق برآوردهای 5+1 برای ایران ظرف چند ماه تا حداکثر چند سال قابل دستیابی بوده است:
…Without a deal, Iran would be free to pursue unconstrained R&D on advanced centrifuges and field second generation centrifuges within months and third generation centrifuges within years…
بدون توافق ایران آزاد بود تا بدون هرگونه محدودیتی روی سنتریفیوژهای پیشرفته تحقیق و توسعه انحام دهد و تحت چنین شرایطی ایران می‌توانست طی مدت چند ماه سنتریفیوژهای نسل دوم و چند سال سنتریفیوژهای نسل سوم را به خدمت گیرد.
دلیل دوم به متن استکباری توافق ظالمانه موسم به" برنامه جامع اقدام مشترک" مربوط می‌شود. طبق بند 81 از ضمیمه اول این توافق (انتهای صفحه 44 و ابتدای صفحه 45) ایران ملزم شده نه فقط محدودیت‌ها مشهور روی تعداد، نوع و سطح غنی سازی توسط سانتریفیوژهای خود را بپذیرد بلکه برای آژانس این امکان را فراهم آورد که بتواند تایید کند که هیچ گونه تحقیقی در داخل کشور توسط هیچ دانشمند ایرانی روی سایر شیوه‌های غنی سازی صورت نمی‌پذیرد:
81. For 10 years, Iran's uranium isotope separation-related research and development or production activities will be exclusively based on gaseous centrifuge technology.[2] Iran will permit IAEA access to verify that uranium isotope separation production and R&D activities are consistent with this Annex.
برای 10 سال، فعالیت های تولید یا تحقیق و توسعه جداسازی ایزوتوپی اورانیوم ایران منحصرا بر مبنای 5 تکنولوژی سانتریفیوژ گازی خواهد بود ایران به آژانس اجازه دسترسی جهت راستی آزمایی انطباق فعالیت های تحقیق و توسعه و یا تولید جداسازی ایزوتوپی اورانیوم با این ضمیمه را خواهد داد
اما ماده81 از پیوست اول (انتهای صفحه 44 و ابتدای صفحه 45) یک زیر نویس جالب با شماره دو هم دارد که برای خواندن آن باید به صفحه 55 متن انگلیسی رفت و به موجب آن طبق توافق موسم به" برنامه جامع اقدام مشترک" دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران را متعهد کرده برای مدت ده سال یعنی تا سال 2026 جلوی انجام هرگونه تحقیقی را توسط دانشمندان ایرانی روی همه سایر شیوه‌های جداسازی ایزوتوپی اورانیوم به غیر از همان شیوه آنچنانی سانتریفیوژهای گازی را کاملا بگیرد و سایر شیوه‌ها هم در پانوشت شامل (و نه محدود به) کلیه سیستمهای جداسازی لیزری، الکترومغناطیسی، ورتکس و ... معرفی شده‌اند:
[2] For the purpose of this Annex, non-gaseous centrifuge uranium isotope separation related research and development or production will include laser isotope separation systems, electromagnetic isotope separation systems, chemical exchange systems, gaseous diffusion systems, vortex and aerodynamic systems, and other such processes that separate uranium isotopes.
برای منظور این ضمیمه، فعالیتهای تولید و یا تحقیق و توسعه مربوط به جداسازی ایزوتوپی اورانیوم با روش غیرسانتریفیوژ گازی شامل سیستمهای جداسازی ایزوتوپی لیزری، سیستمهای جداسازی ایزوتوپی الکترو مغناطیسی، سیستمهای تبادل شیمیایی، سیستمهای نفوذ گازی،سیستم Vortex و ایرودینامیک و سایر فرایندهای مشابهی است که ایزوتوپ های اورانیوم را جدا میسازد
برای درک اهمیت این محدودیت بد نیست دقت کنیم در مورد خود غنی سازی، در حالی متاسفانه همه بحث‌ها در ایران به این که طبق ضمیمه ابتکاری "برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" برای توافق موسم به" برنامه جامع اقدام مشترک" چه تعداد سانتریفیوژ از چه نوعی بعد از چند سال مجازیم داشته باشیم محدود شده اینک در مجلات علمی معتبری مثل نیچر هزینه هر واحد جداسازی توسط سانتریفیوژهای گازی آن هم با تکنولوژی مورد استفاده توسط امریکا 100 دلار و هزینه هر واحد جداسازی با تکنولوژی لیزری[1] ابداع شده در سال 2006 توسط شرکت سایلکس[2] در استرالیا که مجوز بهره‌برداری تجاری کامل از آن در 25 دسامبر 2012 به شرکت امریکایی جنرال الکتریک داده شده کمتر از 30 دلار برآورد گردیده است[3].
به همین دلیل هم شرکت کانادایی کامکو[4] و شرکت ژاپنی هیتاچی در مشارکت با جنرال الکتریک امریکا اقدام به تاسیس شرکت غنیسازی لیزری جهانی[5] (جی‌ال‌ای) با استفاده از تکنولوژی غنی سازی لیزری سایلکس در امریکا نموده‌اند.
واضح است که وقتی طبق توافق موسم به" برنامه جامع اقدام مشترک" هیچ دانشمندی در ایران حق نداشته باشد حتی در دانشگاه‌های کشور و تحت نظارت کاملا آژانس روی شیوه‌های ارزانتر غنی سازی نظیر غنی سازی با لیزری هیچ نوع تحقیقاتی را انجام دهد، در سال 2026 که بیست سال از ابداع تکنولوژی جداسازی لیزری سال 2006 شرکت سایلکس استرالیا گذشته در بهترین حالت شروع غنیسازی ایران در حرکت به سمت همان شیوه تولید با بیش از سه برابر قیمت تمام شده خواهد بود که مسلما در ابعاد صنعتی و در رقابت با رقبای بین‌المللی عملا نمی‌تواند توجیه اقتصادی داشته باشد.
بنابراین واضح است که اگر "برنامه بلند مدت غنی سازی و تحقیقات مرتبط با غنی سازی ایران" ، زمانی به ایران اجازه آغاز تحقیقات روی سایر شیوه‌های غنی سازی را بدهد که عملا هیچ کشوری پیشرفته‌ای در دنیا دیگر از سانتریفیوژ برای غنی سازی استفاده نمی‌کند، سوگند ولله والله ولله با اجرای برجام تحقیقات هسته‌ای مان نه متوقف می‌شود نه با کندی روبرو خواهد شد[6] جناب صالحی و ادعای قابل افتخار بودن جناب ظریف در خصوص متن برنامه‌ای که هم قبل و هم بعد از ارائه به آژانس به استحضار نمایندگان کنگره امریکا رسیده، اما چه قبل و چه حتی بعد از ارائه به آژانس محتوای آن از چشم نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی پنهان نگاه داشته شده، با تردید‌های جدی مواجه می‌شود.
[1] Separation of Isotopes by Laser Excitation (SILEX)
[2] Silex Systems Limited
[3] http://www.nature.com/polopoly_fs/7.5218.1341324987!/image/uranium_enrichment.jpg_gen/derivatives/fullsize/uranium_enrichment.jpg
[4] Cameco
[5] Global Laser Enrichment (GLE)
[6] http://www.rajanews.com/news/224691
